"Si Emperador Constantius Chlorus, na ama ni Konstantino, ay namatay sa Eboracum (York na sa modernong panahon) habang nasa kampanya silang mag-ama laban sa tribung Pikta (Picts) ng Britanya. Bago nalagutan ng hininga si Emperador Constantius inihayag niya ang kanyang suporta kay Konstantino na siya ang hahalili sa kanya sa kanyang posisyon sa pamunuan. Naghabilin din siya kay Konstantino at ipinasakamay niya dito ang pag-aruga sa kanyang maiiwanang pamilya – mga kapatid ni Konstantino sa ama na noon ay mga musmos pa.

...Maging sa huling sandali noon ng kanyang buhay, naging istratehiko ang isip at pagplano ni Constantius Chlorus. Tanto niya noon na kailangang maisulong si Konstantino para maging opisyal siyang pinuno. Malaki ang pag-asa at paggalang ni Constantius sa natatanging abilidad ni Konstantino na maging kumandante ng militar at hindi lamang siya tanyag sa mga hukbong Romano, iginagalang siya ng mga lehiyong militar dahil sa kahusayan ng kanyang pamumuno at ang kanyang sariling disiplina. Nakakahigit din ang kanyang katinikang mamuno sa mga tao. Kaya upang hindi mapasakamay sa ibang pamilya ang hirarkiya ng bahagi ng Roma na pinamumunuan niya, pinaghabilinan ni Constantius Chlorus si Konstantino na umupo ito sa kanyang mababakantehang ranggo. Dahil sa kanyang pagtiwala sa kanyang anak, naging mapayapa ang kanyang pagpanaw sapagkat sa kanyang pagsuporta sa pag-angat ni Konstantino, ito ay magbibigay daan kay Konstantino para makuha niya ang puwestong emperador sa pamunuan ng imperyo.

Kabilang sa naging saksi sa paghirang ni Constantius Chlorus sa kanyang anak na siyang maging kanyang kahalili doon ay ang hari ng Alemanni na si Chrocus. Si Chrocus ay nanunungkulan noong heneral sa serbisyong Romano sa ilalim ni Constantius. Kasunod ng pagsabi ni Constantius ng hanyang habilin, at sa udyok ng mga hukbong militar iprinoklama ni Chrocus si Konstantino na Augustus o Emperador. Ang hukbong tapat kay Constantius ay kaagad sumunod kay Konstantino. "

"...Nagpadala si Konstantino kay Galerius ng opisyal na mensahe tungkol sa pagkamatay ng kanyang ama at tungkol sa kanyang pagkaka-atas na Augustus.

Nagpadala rin siya ng larawan niya na nakasuot ng kasuutang Augustus. Nanghiling siya ng pangilala at pagtanggap sa kanya bilang tagapagmana ng kanyang ama at itinanggi niyang mayroon siyang kinalaman sa desisyon na pagkakapa-angat sa kanya sa posisyon. Sinabi niya na ito ay pilit na ipinasakamay sa kanya at ang mga sundalo mismo ang nagpahayag na siya- si Konstantino ang kanilang Augustus.

Pagkatanggap ni Galerius sa mensahe ni Konstantino, naggalaiti ito sa galit. Kamuntik niyang pinasunog ang larawan na ipinadala sa kanya ni Konstantino at maging ang mga inatasang mensahero ni Konstantino ay pinag-initan niya. Si Galerius ay siya noong mas nakakatandang Augustus kay Constantius at alituntunin na ang mga pagpapataw ng opisyo ay nasa kamay niya kaya ang kanyang pakiramdam ay hindi lamang siya sinapawan kundi inagawan pa siya ng kanyang kagampanan. Tumanggi si Galerius na tanggapin ang habilin ni Constantius na si Konstantino ang papalit sa kanyang posisyon bilang pamunuan o caesar at sa halip ay idineklara niya ang kanyang sarili na siya ang Caesar o diputado emperador. "

"...Samantala, maging si Maxentius ay tumangging tumanggap sa bilin ng pumanaw na si Constantius na si Konstantino ang hahalili sa kanya. Subalit tinanggihan din niya ang pag-angkin ni Galerius ng pagiging emperador..."

Listen to the podcast for the full narrative

"... Sa mga panahon ng kapanganakan ni Konstantino, ang Imperyo Romano ay pinamamahalaan ng lupon ng apat na pamunuan o tetrarkiya. Binubuo ito ng dalawang nakakatandang emperador o augustus at dalawang nakababatang diputado o caesar: ang mga ito ay sina Augustus Diocletian (Gaius Aurelius Valerius Diocletianus), Caesar Maximian, at mga nakababatang diputado’ na sina Galerius at Constantius Chlorus. Si Constantius Chlorus ay ama ni Konstantino. Sa antas ng kapangyarihan ng dalawang diputado, si Constantius Chlorus ay sumusunod noon kay Galerius.

Si Emperador Augustus Diocletian, ang nakakatandang emperador na may hawak ng Asia Minor, Ehipto, Syria at Mesopotamia. Si Caesar Maximian na kasamang emperador ang may hawak ng Italia, Espanya at Aprika. Si diputado Galerius ang namuno ng Balkan at Pannonia at si diputado Constantius Chlorus ang namuno ng mga probinsiya ng Gaul at Britania.

Si Constantius Chlorus ay nakatala sa kasaysayan na MARCUS FLAVIUS VALERIUS CONSTANTIUS na naging emperador na caesar magmula 293 AD hanggang 305AD. Sa sumunod na panahon siya ay naging emperador Augustus hanggang sa siya ay namatay. "

Si Konstantino ay panganay na anak ni Constantius Chlorus na sa panahon ng kapanganakan niya, si Constantius Chlorus ay isangmataas na opisyal sa militar sa pamunuan ni matandang Emperador Augustus Diocletian.

"...Si Constantius ay naging kasapi ng Protectore Augusti Nostri sa ilalim ng Emperador na si Aurelian sa panahong 270 hanggang 275 AD). Ang Protectore Augusti Nostri ay titulong iginagawad sa marangal na lupon ng mga piling-pili na opisyal militar na matapat sa emperador at mga nabubukod tangi sa kanilang kakayahan, katapatan at mga katangian bilang sundalo.

Nakilaban siya sa bandang silangan laban sa mga tauhan ng tumiwalag na Imperyong Palmyrene sa ilalim ng pamunuan ni Reyna Zenobia. Opisyal noon si Constantius Chlorus sa hukbo militar noong ang hukbo militar ni Reyna Zenobia ay pinagwagian at sinugpo ng dating naunang emperador ng Roma na si Marcus Aurelius Probus o Emperador Aurelian.

Natamo niya ang ranggong tribunus sa armi at nai-angat siya sa posisyong praeses o gobernador sa probinsiya ng Dalmatia. Noong nagtapos ang kanyang termino bilang gobernador, siya ay ina-angat sa pagiging praefectus praetorio o komandante ng mga personal na guwardiya ng emperador.

Sa mga sumunod na taon pagkatapos na naipanganak si Konstantino, unang anak ni Constantius - si Constantius Chlorus ay naging diputadong Augustus ng pamunuang Diocletian at siya ang naatasang namumuno sa bahagi ng Imperyo na sumakop sa Gaul at Britania. Naipanganak si Konstantino sa lugar na Naissus na ngayon ay kilala na sa pangalang Nisch, sa timog na bahagi ng bansang Serbia.

"...Galing sa angkang hindi maharlika si Constantius Chlorus subalit kanyang kagitingan sa militar ay katangi-tangi at ito ang nagdala sa kanya sa tugatog ng karangalan. Ang kanyang dignidad at estado sa buhay ay pangunahin ang kahalagahan. Politika ang dahilan ng kanyang pag-aasawa kay Theodora. Ito’y isang panegurong pamamaraan para mapatibay ang kanyang estado sa pamunuan. "

"...Sa kanyang promosyon noong taon 293 AD bilang Caesar o Nakababatang Emperador (junior emperor) sa korte ni Maximianus, nagpalit ng Apelyido ni Constatius Chlorus. Ang kanyang buong pangalan ay naging Flavius Valerius Constantius Caesar Herculius dahil bilang alituntuning kaugnay ng kanyang promosyon, ‘inampon’ siya ni Emperador Maximianus.

Please listen to the podcast for the full narrative.

"...Marahil ay naririnig na ninyo ang kanyang pagalang nababanggit. Siya ay bantog sa pangalang Dakilang Konstantino at ang kanyang buong pangalan ay FLAVIUS VALERIUS AURELIUS CONSTANTINUS."

"...Itinuturing siya sa kasaysayan na Dakilang Konstantino - isang nabubukod tanging emperador na nabuhay sa kasaysayan ng sibilisasyong Kanluran.

Hindi masukat ang kahalagahan ng kanyang ginampanan sa kasaysayan ukol sa pagsulong ng panampalatayang Kristiyano-Katoliko. Dahil sa kanyang mga naisagawang pagpupugay sa pananampalatayang ito, naipagpatuloy itong maisusulong ngayon at bukas sa orihinal nitong wagas. Walang kinaibhan ngayon ang Romano Katoliko sa kanyang wagas bilang panampalataya kung ihambing sa nagdaang panahon. Malaki ang kinalaman ni Konstantino na naisulong ito sa kanlurang bahagi ng mundo kung saan ito lumakas at nagkaroon ng katatagan mula sa panganib at nadalang naipalaganap sa ibang sulok ng daigdig. Dahil dito itinuturing siyang santo na kapantay ng apostoles ng ortodoksong katoliko.

Si Emperador Konstantino ay nagtatag at nag-iwan ng kanyang pamana sa katauhan sa Ikatlong siglo ng Anno Domini o sa pangatlong daan sa kapanahunan ng Panginoon (3rd century Anno Domini). Nakaukit siya sa kasaysayan ng sibilisasyong Kanluranin sa taguring Dakilang Kostantino (Constantine the Great) bilang pangilala sa kanyang isinagawang mga hakbang na nagbigay ng matibay na katuturan at paggabay sa naging direksiyon ng kasaysayan ng sibilisasyon sa Yuropa na hangga ngayon ay patuloy na nagbibigay impluwensiya sa mga kultura at mga sosyedad sa iba-ibang bahagi ng mundo.

Siya ang namunong emperador sa buong Imperyo Romano mula 306 AD hanggang 307 AD/CE) . Maliban sa kanyang ginampanang mahalagang papel sa pagtatag ng Dinastiyang Konstantino at pagsulong ng Imperyo Romano, si Konstantino ay pinagpalaan din ng pagkakataong banal na maglinglod sa pananampalatayang Kristiyanismo sa pamamagitan ng kanyang pagpatigil sa pag-usig at pagmalupit sa mga Kristiyano.

Ito ay dahil magmula sa unang siglo, ang mga mananampalataya ni Hesukristo ay pinagmamalupitan at pinarurusahan ng mga Romano dahil ang mga Romano noon ay may relehiyong nagpapaniwala ng mga iba-ibang bathala. Kaya sinusugpo nila ang mga tagasunod ni Hesus.

Nagpatuloy ang pag-alipusta ng mga Romano sa mga naniwala kay Hesus pagkatapos na siya ay ipinako sa krus at pinatay. Nangyari ang pagpatay kay Hesus sa panahon na ang Herusalem ay nasa pamamahala ni Gobernador Ponsio Pilato. Si Pilato ay gobernador noon sa ilalim ng pamunuan ng Imperyong Romano sa kamay ng nakaupong caesar na si Emperador Tiberius Claudius Nero o Nero."

"...Gayunpaman, ang Imperyo Romano ang siyang kinikilalang pondasyon ng Sibilisasyon sa Kanluran. Malalim ang kanyang ugat sa kaisipan at kulturang kanluranin at napakahalaga ang kanyang epekto sa modernong sosyedad sa larangan ng batas, gobyerno, lenguahe, arkitektura, inhenierya, stratehiyang militar, relihiyon, sining at akademya. Maraming sistema at konsepto sa buhay na pinondar at binuo ng mga Romano ay ginagamit pa rin hanggang ngayon, kabilang na rito ang mga kalendaryo, sistema sa batas at pagplano ng mga syudad."

Please listen to the podcast for the complete narrative

Unang Kabanata

May isang tulay na bato sa Ilog ng Tiber sa hilagang bahagi ng Roma sa Italya na tinawag na Ponte Milvio o sa Latin ay Pons Milvius. Sa panahong Imperyo Romano, ang tulay na ito ay mahalaga sa Roma hindi lamang sa pang-ekonomiya kundi gamit ito ng militar sa mga estratehiko nitong operasyon at kampanya. Dito naganap ang tinatawag sa kasaysayan na “Labanan sa Milvia” na nangyari noong ika 312 AD.

Ang tulay na batong ito ay itinayo ni Consul Gaius Claudius Nero noong taon 206 BC noong pinagwagi-an niyang sinupil ang armi ng Carthaginia sa Digmaan sa Metaurus. Sa sumunod na siglo, sa taon na 109 BC, nagpatayo ng panibagong tulay na gawa sa bato si Censor Marcus Aemilus Scaurus para palitan ang luma na kanyang pinagiba. Noong dumating ang taon na 63 BC, dito nahuli ang ang komunikasyon tungkol sa pag-alsa ng Sabwatang Catilino na pinamunuan ni Lucius Sergius Catilina para pabagsakin ang ang Senadong Romano. At muli, sa pagkakataong ito, gaganap ang makasaysayang tulay na ito ng mahalagang bahagi sa patutunguhang direksiyon ng kasaysayan ng sibilisasyong kanluranin.

Takipsilim na at ang araw ay dahan-dahan nang lumulubog sa likud ng malayong bundok. Pahaba nang pahaba ang anino ng mga burol sa pinagkampohan nilang liblib na Romanong pook, habang ang sinag ng araw ay kumukulimlim na nang kumukulimlim.

Ika beynte siyete ng Oktubre, sa taong (312) at si Konstantino ay nagkukunot noo sa pagkabalisa habang siya’y nakatayo sa dulo ng kanyang kampo militar. Malayo ang kanyang tingin, nakatuon ito sa bahagi ng teritoryo ng Imperyo. Malalim ang kanyang isip. Kailangan siyang managumpay sa parating na pagsubok na kanyang susuutin kung mapanatiling buo ang imperyo. Ang kanyang bahaging pinamumunuan sa Imperyo ay ang York (sa bahaging Inglatera ngayon).

Ang Roma ay nasa pamumuno ni Maxentius na sa kanyang pakiwari ay kuntento sa makalumang estilo ng pamunuan. Isa pang nakakapagpakunot-noo kay Konstantino tungkol sa wagas ni Maxentius ay ang napamalitang lumalalang pagiging mabagsik na tirano nito sa mga mamamayan. Subalit ang katotohanan, ang hindi naipapakitang lihim niyang kinimkim na katwiran ay ang kanyang tahimik subalit malwalhating ambisyon – na kung masugpo niya si Maxentius, mapapalawak ang kanyang otoridad. Kaya marami ang mga nakataya sa kanyang pakikipagkumpronta kay Maxentius. Karagdagan pa niyan, naniniwala si Konstantino sa pagkakaroon ng makabagong estilo ng pamumuno ang imperyo.

...Taimtim siyang nananalangin, nagsusumamo na tulungan siya sa kasalukuyang pagsubok na naipaharap sa kanya sa mga sandaling iyon.

Sa malayo, may sinag na lumitaw sa kanyang paningin at kumurap siya sa kanyang pag-aakalang siya’y namamalikmata. Subalit luminaw ang kanyang pagtingin sa pangitain, isang krus ang lumalagablab sa itaas ng lumulubog nang araw at may kasamang animo anino ng pigurang nasisinag na nambuo ng krus. Ang mga letra lumitaw ay Chi-Rho o Chrismon - pinagsamang Letra na Ekis at Pa at ang Ekis (X) ay pinang-ibabawan ng letrang Pa. Kumurap siya at nagkunot -noo. Pinag-lalaruan yata siya ng kanyang isip. Letra nga ba ang mga iyon o kanyang guni-guni lamang iyon. Tumingin siya muli at ang ulap na nagpormang mga letra ay unti-unti nang nagkupas.

Namangha siya at napatahimik. Nagulat din nang husto ang mga sundalo militar na kasama niya dahil nasaksihan din nila ito. Ayon sa ibang mga mananaliksik sa kasaysayan, ang pangitain ni Konstantino na pormang krus ay tinaguriang ‘Pangitaing Krus’....

Please listen to the podcast for the full narrative of this chapter

POST HOC AT PAGBALIK SULYAP

(PAGKATAPOS NG PANGYAYARI)

Sa nakaraan: Naipaalam kay Gaius Octavianus (Octavian) ang pagkamatay ng kanyang impong na si Julius Caesar at dahil nasa Appolonia siya (modernong Albanya) na nagtatapos ng kanyang pag-aaral sa militar at akademya noong natanggap niya ang balita, siya’y nagpasyang iwanan ang kanyang pag-aaral at nagtungo sa Italya.

“…Samantala, sa tanghalang teatro sa modernong panahon na pinagtampokan ng mga gawa ng manunulat at makatang Ingles na si Shakespeare sa ikalabinlimang siglo, naging bantog ang talumpating iniugnay nito kay Marcus Antonius at Brutus.

Ayon sa mga manunulat ng kasaysayan at akademiko ang mga talumpating kinatha ni Shakespeare na kanyang iniugnay ay kathang itinakda para sa tanghalan at ibinatay niya ito sa mga ulat na isinulat ni Plutarch. Narito and dalawang talumpating ito na pinabantog na literaturang klasiko.

TALUMPATI NI (MARCUS ANTONIUS) MARK ANTONY SA LIBING NI CAESAR

“Mga kaibigan, mga kababayan, pahiram ng inyong mga pandinig;

Ako’y naparito upang ilibing si Caesar, hindi upang purihin siya

Ang masamang gawa ng mga tao ay buhay maging wala na sila;

Ang kabutihan ay malimit na nakalibing kasama ng mga buto nila;

Kaya hayaan nang ganyan ang kay Caesar. Sikagalang-galang na Brutus

Ay sinabihan kayo na si Caesar ay naging ambisyoso:

Kung magkagayun nga, ito’y matinding pagkakamali,

At pinanagutan nang masaklap ni Caesar ito.

Dito, sa kapahintulutan ni Brutus at lahat sila –

Dahil si Brutus ay isang kagalang-galang na ginoo;

Kaya silang lahat, lahat sila ay mararangal na ginoo–

Pumarito ako upang magwika sa burol ni Caesar.

Siya ay aking kaibigan, matapat at sa aki’y makatwiran:….”

TALUMPATI NI BRUTUS SA BUROL NI CAESAR

“Magtiyaga kayo hanggang sa huli.

Mga Romano, kababayan at mga mangingibig!

Pakinggan ninyo ako sa aking katwiran, at tumahimik kayo upang mapakinggan ninyo:

Paniwalaan n’yo ako sa aking dangal, at bigyang galang ang aking dangal, at nang makapaniwala kayo;

hatulan ninyo ako sa inyong karunungan, at gisingin ang inyong mga sentido, nang maging higit kayong mabuting husgado.

Kung mayroon mang isa sa pagtitipon na ito, sinumang matalik na kaibigan ni Caesar, sa kanya ay isasabi ko, na ang pagmamahal ni Brutus kay Caesar ay hindi kukulang ng sa kanya.

At kapag ang kaibigang iyan ay magtanong bakit naghimagsik si Brutus laban kay Caesar, ito ang aking kasagutan:

Hindi sa minahal ko ng kulang si Caesar, kundi higit kong minahal ang Roma. Pipiliin n’yo ba na buhay si Caesar at mamatay kayong lahat na busabos, kaysa namatay si Caesar, at nang lahatay mabuhay nang malaya?

Dahil sa minahal ako ni Caesar, paghinagpisan ko siya; Dahil sa siya’y pinagpala…”

“….Sa pagkamatay ni Caesar, hindi naibalik ang Res Publika Romana. Ito ang panahon ng sibilisasyong Klasiko Romano kung saan hawak ng Roma ang otoridad sa buong Mediterranea sa pamamagitan ng mga alyansa, kasunduan at paggabay sa mga kaalyadong rehiyon na mayroong sariling malayang pamahalaang.

Sa halip ay nangyari ang inihula ni Caesar noong minsan na sinabi niya: “Higit na mahalaga sa Roma kaysa akin na kailangan akong mabuhay. Kung may mangyari sa akin, hindi magtatamasa ang Roma ng kapayapaan.”…

EIDUS MARTIAE 44 BC

(EIDES OF MARCH)

SALAGIMSIM NA MADILIM SA KALAGITNAAN NG MARSO

(ANG PAGTATAPOS)

Si Caesar ay ginawaran ng Senadong Romano ng sampung taong termino bilang diktador noong Setyembre ng taon 46 BC. Subalit noong dumating ang Pebrero ng taon 44 BC, siya ay hinirang na diktador nang panghabambuhay o dictator perpetuo.

Habang lumawak at lumakas ang kanyang kapangyarihan, naging kapansin-pansin noon sa mga ibang opisyal na Romano na hindi maipapabalik ni Caesar ang Roma sa dati nitong maluwalhating estado bilang isang republika na gaya ng naipangako. Nagdesisyon ang senado na bawiin ang ibang mga kapangyarihang iginawad nito kay Caesar. Malakas pa rin noon ang paniwala ng mga mayayaman at maimpluwensiyang mga nobilidad sa senado ng Roma na hindi tatanggi si Caesar sa kanilang pagbawi ng ibang mga kapangyarihan sa kanya.

Subalit ang katotohanan niyan, sa panahong iyon ay hindi na iniintindi ni Caesar ang kaisipan at mga mungkahi sa kanya ng senado. Habang marami sa mga senador ang gustong magbalik sa gobyernong may mga alituntuning batas, ang kay Caesar ay ang kanyang sariling kahusayan ang siya lamang ang mayroong kakayahang magbigay sa mga tao sa imperyo ng kapayapaan at kasaganaan.

Ayon sa isang mananaliksik sa kasaysayang Romano, nais ni Caesar na dominahan ang Roma dahil sa kanyang makasariling paniniwala na ipinagtatanggol niya ang mga kapangyarihan ng mga tribuno na sa kanyang panalig ay sila ang totoong kumakatawan sa mga pangkaraniwang mga mamamayan. At isa pa, mahalaga sa kanya ang kanyang personal na ranggo at karangalan.

Kahit noong pinalaki niya ang senado, ang tingin ni Caesar ay lalo lamng naharangan ang pagkakaroon ng mga kakailanganing reporma ang Roma. Ito ay hindi sinang-ayunan ng mga opisyal na kaisipang-Optimates ang panalig. Sa mga Optimates, ang senado ng Roma ang namaggawa sa Roma na mahusay at malaya. Bagaman ninanais ni Caesar ang mga kapangyarihan ng isang hari, ayaw naman niyang matawag na hari at bagaman ang titulong “panghabambuhay na diktador” o “dictator perpetuo” ay lumalabag sa saligang-batas ng Roma, naniniwala siya na nagsisilbi ito para sa kabutihang publiko.

Nag-umpisa siyang magpalakad ng maraming repormang sibiko at mga pagbabago sa lipunang Romano na kanyang ipinasimulan at lahat ito ay may malaking epekto sa lahat ng aspeto sa araw-araw na takbo ng buhay Romano. Bagaman ang mga repormang ito ay namagpabantog sa mga plebeyo o mga karaniwang mamamayan, nagsimulang mataranta at magnerbiyos ang karamihan sa kanyang mga kaaway at maging ang kanyang mga kaibigan.

“…Gitna ng Marso. Mayroong nakatakda noong sesyon ng senado at ang mga miyembro ng senado ay sabik na naghihintay sa pagdating ni Caesar. Dumating si Decimus sa bahay niya at hinimok siyang tumuloy sa senado. Napanagumpayan ni Decimus na baguhin ang isip ni Caesar at pumayag itong pumunta sa Senado kahit sabihin lamang na ipagpaliban ang pagpupulong. Walang kamalay-malay noon si Caesar na 60 senador ang sumali sa sabwatang patayin siya at sila ay naghihintay sa kanya doon. Lahat ay may nakahandang punyal. Sinamahan siya ni Decimus sa Senado at naiwasan nitong makatagpo si Mark Antony na kung nakatagpo niya ay maaring nagbunyag sa kanya ng planog pananaksak na naghihintay noon sa kanya.

Karaniwan noon na ang pagpupulong sa Tanghalang Romano o Forum Romano subalit ipinapagawa uli ni Caesar ang rostrum sa mga tiyempong iyon kaya ang mga kasabuwat ay nagkita-kita sa bahay ng Senado ni Pompey sa loob ng Teatro ni Pompey. Mayroon nong naisasaganap na mga palarong gladyador sa teatro…”

“…Tumangging makipagdigmaan si Gnaeus Pompeius laban sa hukbo ni Caesar sa lantad na kapatagan bilang pagsunod niya sa payo sa kanya ni Labienus kaya napilitang nagpatuloy ng kampanyang digmaan si Caesar sa taglamig.

Sa unang bahagi ng taon KUWARENTA’Y SINGKO BAGO KAPANAHUNAN NG PANGINOON (45 BC), ang partidong panig kay Caesar sa mga mamamayan sa Ategua ay nagmungkahi na isuko na lamang nila ang siyudade kay Caesar subalit noong nalaman ng mga sundalo sa garison ng mga Pompeyano, binitay nila ang mga pinuno ng mga mamamayang Ategua na maka-Caesar. Pagkatapos ng insidenteng ito, nagtangkang lumabas ang garisong Pompeyano at tagusin nila ang depensang itinayo ni Caesar sa paligid ng bayan subalt sila ay napa-urong na napabalik. Hindi naglaon ay sumuko ang siyudad kay Caesar habang ang garisong Pompeyano ay nakulob sa loob ng bayan. Ilan sa mga katutubong kaalyado ng mga Pompeyano ay bumaliktad at tumakas na nagpunta kay Caesar. Sumakop doon si Caesar at pagkatapos ay nagpatayo siya ng kampo nang malapit sa kampo ng mga Pompeyano pagtawid ng Ilog Salsum. Mabilis na sumalakay si Gnaeus Pompeius at nagitla si Caesar. Umatras si Caesar sa lugar ng Sorecaria at doon, binarahan niya ang isa sa mga linyang daanan ng suplay ng mga Pompeyano. Nagkaroon ng mga maraming mga sagupaan at sa kung anong kadahilanan noong ika pito ng Marso na nagwagi ang hukbong Caesar, marami sa mga dating Pompeyano ang biglang nag-alisan sa kanilang hukbo at pumunta kay Caesar. Dahil dito, napuwersa si Ganeus Pompeius na bitawan ang kanyang taktika ng pag-antala at nanghamon siya ng labanan. Pinakalas niya ang kampo niya doon at dinala niya ang kanyang hukbo sa bayan ng Munda.”

“…At habang nagaganap ang labanan, nakitaan ng paghina ang hukbo ni Caesar. Subalit kagaya ng isa ringpangyayari sa isang digmaan sa nakalipas sa Gaul, kagyat na isinubo ni Caesar sa kanyang sarili sa harapan habang nagsusumigaw siya sa kanyang mga sundalo. “Nasaan ang kahihiyan ninyong dadalhin ninyo ako para lamang ialay sa mga lalaking ito!” Sa suot niya noong pula, kitang kita siya ng kaaway at itinuon sa kanya ang mga misil na apoy. Sa tanang buhay niya, ito ang saglit na ang pagkasalba ng kanyang buhay ay ga-iglap lamang subalit kay Caesar ang kanyang dignitas ay mas mahalaga kaysa kanyang buhay kaya wala siyang pag-alinlangan na isinubo niya ang lahat sa kanya dahil ang kagawaran sa kanya ay ang Roma.”

Please listen to the podcast for the full narrative of this chapter.

“…Sa ibaba ng kampo ni Scipio ay ang bayan ng Tegea kung saan ay naglagay si Scipio ng kanyang garisondoon na may apat na raang kabayo. Nagkahamunan ang lupon ni Scipio at ang hukbo ni Caesar kung saan maraming mga tauhan sa panig nis Scipio ang nalagas.”

“…Dumating si Caesar sa sadyang lugar at natagpuan niya ang armi ni Scipio na nakapormasyong handa sa digmaan sa unahan ng mga hukay ng mga pagkubli-an. Ang mga elepante ay naipuwesto sa magkabilaang kanan at kaliwang tagiliran. Bahagi ng kanyang hukbong sundalo ay abalang nagtatrabaho na nagpapatibay sa kanilang kampo.

“…Pagkakita ni Caesar sa gayak na ito ng kaaway, pinag-ayos niya ang kanyang armi sa tatlong hanay, inilagay niya ang pansampu at pangalawang lehiyon sa kanang tagiliran, ang pangwalo at pangsiyam na lehiyon sa kaliwang tagiliran, panlimang lehiyon ang nasa gitna, at dinepensahan niya ang kanyang tagiliran ng limang pangkat at sila ang nakapuwestong katapat ng mga elepante. Inilagay niya ang kanyang mga mamamana at funditores sa dalawang gilid at pinaghalo niya ang magaang impanterya at kanyang kabalyerya.”

“…Isa-isang pinuntahan mismo ni Caesar ang bawat ranggo para palakasin niya ang kalooban ng mga beterano, nagpapaala-ala sa kanila tungkol sa kanilang mga nagdaang pagwawagi, at binubuhayan niya sila ng motibasyon sa kanyang mga magandang pangusap. Inudyukan niya ang nga bagong rekluta na wala pang karanasan na gayahin ang kagitingan ng mga beterano at pagsikapan ang tagumpay para makakamit ng kahit kaunting pangalan, luwalhati at kabantogan.”

“…Ang kabalyerya ni Scipio na nakatakas sa digmaan ay patungo din doon sa Utica at sila ay naglakbay sa daan patungo doon. Dumating sila sa bayan ng Parads subalit tinanggihan silang papasukin doon ng mga nakatira doon dahil narinig na nila ang pagkapanalo ni Caesar at kaya tinatanggihan nilang mangkanlong ng mga takas sa panig na natalo. Pinuwersa ng kabalyeryang Scipio ang mga lagusan sa bayang ito, nagsindi sila ng malaking apoy sa gitna ng plasa (forum) at ipinaghahagis nila ang lahat na mga binihag nilang mga nakatira doon nang walang pinili- matanda, bata, babae, lalaki at doon sila naghasik ng nakakagimbal na pagngalit at malagim na paghiganti.”

“…Marami sa ibang nakatakas ang nagpunta sa Utica. Pinulong ni Cato ang mga ito kasama ang tatlong daan pa na nagbigay kay Scipio ng pera para ipagpatuloy ang digmaan at inudyukan silang palayain nila ang kanilang mga alipin at kaugnay sa mga ito, depensahan ang bayan. Subalit noong nakita niya na bagaman nagtipon ang mga ito, ang kadamihan ay nangingilabot at determinadong tumakas, pinagbigyan niya sila at binigyan niya sila ng kanyang mga bapor para makalarga silang umalis. Siya mismo, pagkatapos niyang maayos ang lahat nang malinis at maingat, at inihabilin ang kanyang mga anak sa quaestor na si Caesar, matiwasay niyang inihanda ang kanyang kilos na naaayon sa kanyang prinsipyo.”

“…Gustong magmadali si Caesar na tahakin ang layong apatnapung milya mula Thapsus tungong Utica sapagka’t kinasabikan niyang mahuli si Cato.

Subalit dumaan muna siya sa bayan ng Usceta kung saan nakaimbak ang malaking kantidad ng mais, mga sandata, mga tunod at iba pang gamit sa bakbakan na binabantayan ng ilang mga tauhan. Sinakop niya ito at tumungo siya sa Adrumetum at inalam niya ang mga nakatago at nakaimbak doong pera, mga probisyon at mga kagamitang pandigmaan. “

“…Samantala, noong tumakas si Haring Juba na kasama ni Petreius, patago-tago sila sa mga nadaanan nilang mga pook at naglakbay lamang sila sa gabi hanggang nakarating sila sa Numidia. Dumating siya sa Zama, ang kanyang karaniwang tirahan, kung nasaan nakatira ang kanyang mga asawa at mga anak, at kinaroroonan lahat ng kanyang mga kayamanan at mga mahalagang bagay na kanyang pag-aari…”

Please listen to the podcast for the full narrative